አካባቢን መበከላቸው በላብራቶሪ ምርመራ የተገኘባቸው ተቋማት ከ100 ሚሊየን ብር በላይ እንዲቀጡ መድረጉ ተገልጿል
በአሁኑ ወቅት የሰው ልጆችን ደህንነትና ህልውና እየፈተኑ ካሉ ችግሮች መካከል የአካባቢ ብክለት ይጠቀሳል፡፡ የአካባቢ ብክለት ሲባል በአካባቢ የሚገኙ እንደ አፈር፣ ውሃ፣ አየር፣ ድምፅ… የተፈጥሮ ሃብቶች ስነ አካላዊና ስነ ህይወታዊ ይዘቶታቸው ሲጠፋ ወይንም ሲበላሽ ማለት ነው፡፡ ችግሩ የሚመጣው እነዚህን የተፈጥሮ ሃብቶች በአግባቡ ካለመያዝ እንደሆነ በአካባቢ ጥበቃ ዙሪያ የተፃፉ ሰነዶች ያመለክታሉ፡፡
ለችግሩ መንስኤ ከሆኑት መካከል ፋብሪካዎች የሚለቁት ያልታከመ ፍሳሽ ወይም ያለምንም የማጣራት ሂደት ወደ አካባቢው የሚለቀቁ በካይ ንጥረ ነገሮች ተጠቃሾች ናቸው፡፡ በካይ ንጥረ ነገሮቹ በአካባቢው በሚገኙ የውሃ አካላት፣ አፈርና ከባቢ አየርን በቀላሉ ሊበክሉ ይችላሉ፡፡ በግብርናው ዘርፍም በምርት ሂደት ጥቅም ላይ በሚውሉ ግብአቶች እና የምርቶች አያያዝ፣ አጠቃቀምና አወጋገድ ላይ የሚፈጠሩ ቆሻሻዎች በአግባቡ ተይዘው ካልተወገዱ አካባቢን ይበክላሉ። ምርትና ምርታማነትን ለማሳደግ ለግብርና ግብአቶች የሚጠቀሙት ማዳበሪያ ውስጥ የሚገኝ ኬሚካል እና ፀረ ተባዮች ለአካባቢ ብክለት የራሳቸው የሆነ አስተዋጽኦ አላቸው፡፡ የመፀዳጃ ቤት ጉድጓድ ስርገትም የገፀ ምድርና የከርሰ ምድር የውሃ አካላት እንዲበከሉ ያደርጋል፡፡
ቁጥጥር የማይደረግባቸው እና ከፍተኛ መጠን ያላቸው አደገኛ ንጥረ ነገሮች በአፈር ውስጥ እና ወደ ከርሰ ምድር ውሃ በሚለቀቁበት ወቅት በመጠጥ ውሃ ላይ ተጽዕኖ ይኖራቸዋል፡፡ በተጨማሪም አንዳንድ እንፋሎት ያላቸው ኬሚካሎች በሰውነት ውስጥ ከገቡም ለሰው ልጆች ጤና አደገኛ ናቸው፡፡
የአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር የአካባቢ ጥበቃ ባለስልጣን በህግ ከተጣሉበት ኃላፊነቶች አንዱ የአካባቢ ህጎች ተከባሪነትን ማረጋገጥ ነው፡፡ በዚህ ማዕቀፍ ውስጥ ከሚተገበሩ ቁልፍ ስራዎች አንዱ የአካባቢ ብክለትን መከታተልና መቆጣጠር ነው። ባለስልጣን መስሪያ ቤቱ የተቋቋመበት ዋና ዓላማ የከተማውን ውበት የሚበክል ደረቅም ሆነ ፍሳሽ ቆሻሻ፣ ድምጽ እንዲሁም በካይ ጋዝ ወይም ሽታ መሰል ነገሮችን የመከላከልና የመቆጣጠር እንዲሁም የአካባቢ ብክለት ክትትልና ቁጥጥር በማድረግ ማስተካከያ በማያደርጉ ተቋማት ላይ ከሌሎች ከሚመለከታቸው ተቋማት ጋር በመሆን ህጋዊና አስተዳደራዊ እርምጃ መውሰድ ነው፡፡
ባለስልጣኑ ይህን አላማ በማሳካት የከተማውን ነዋሪ ከብክለት ነጻ በሆነ አካባቢ እንዲኖር ትኩረት ሰጥቶ እየሰራ ይገኛል፡፡ ከዚህ አንጻር በተለያየ ምክንያት ወደ አካባቢ የሚለቀቁ በካይ ነገሮችን ለመከላከልና ለመቆጣጠር ለከተማ ነዋሪዎች፣ ለአምራች እና ለአገልግሎት ሰጪ ድርጅቶች፣ ለግለሰቦች ስለ ብክለት የተሻለ ግንዛቤ እንዲኖራቸው ግንዛቤ በመስጠት፣ ከተለያዩ ባለድርሻ አካላት ጋር በአካባቢ ጉዳይ ላይ ውይይት በማድረግ፣ ሙያዊ ድጋፍ የመስጠት ስራዎች ላይ የተለያዩ ተግባራትን እያከናወነ ይገኛል፡፡
በባለስልጣኑ አሰራር አንድ ተቋም፣ ድርጅት፣ ፋብሪካ፣ አሊያም ግለሰብ ‘አካባቢን በክሏል ወይንም ለአፈር፣ ለውሀና ለእጽዋት መበከል ምክንያት ሆኗል፤ የብክለት ደረጃውም ይሄን ያህል ነው’ የሚለውን መረጃ ለማወቅና የሚያስከትለውን ጉዳት ለመለየት የአካባቢ ምርመራ በጣም አስፈላጊና ወሳኝ ነው፡፡
የአካባቢ ጥበቃ ባለስልጣንም በከተማዋ በተለያዩ አካላት የሚከሰተውን የአካባቢ ብክለት መጠን ለማወቅና ቀጣይ የመፍትሄ አቅጣጫ ለማበጀት የሚያስችለውን ሳይንሳዊ የአካባቢ መመርመሪያ መሳሪያ (ላቦራቶሪ) ይጠቀማል፡፡
በባለስልጣኑ የአካባቢ ላቦራቶሪ ቡድን መሪ ወይዘሮ አስቴር አድማሱ እንደገለፁት፤ የአካባቢ ብክለትን መለካት የተጀመረው በ1995 ዓ.ም ነው። ላቦራቶሪው ውስጥ ገብተው እንዲፈተሽ የሚደረጉት ነገሮች የፍሳሽ፣ የእጽዋት እና የአፈር ናሙናዎች ናቸው፡፡ ፍተሻ ወይንም ምርመራ የሚደረግባቸውን ናሙናዎች የሚያመጣው በባለስልጣኑ የብክለት ክፍሉ ነው፡፡
ቡድን መሪዋ እንደሚያስረዱት፤ የአካባቢ ጥበቃ ዋና ስራው የአካባቢ ብክለትን መቆጣጠር ነው፡፡ ብክለት ከሚከሰትባቸው ነገሮች መካከል አንዱ የተለያዩ አገልግሎት ሰጪ ድርጅቶችና ተቋማት እንዲሁም ግለሰቦች የሚለቁት ፍሳሽ ነው፡፡ ለአብነትም ‘ወንዝ ተበከለ’ ማለት ውሃው የሚያርፍበት ስፍራና አፈር ይበከላል፡፡ በዙሪያው የሚለሙ የተለያዩ የጓሮ አትክልቶች ይበከላሉ፡፡ በዚህ መነሻነትም ነው የአካባቢ ላቦራቶሪ ፍሳሽ፣ አፈርና እጽዋትን የሚመረምረው።
የብክለት ክፍሉ ተቋማቱ በሚለቁት ፍሳሽ ውስጥ ያለውን የብክለት መጠን እንዲለካ ከተለያዩ ተቋማት ለምሳሌ ከተማዋ ውስጥ ከሚገኙ የተለያዩ ሆቴልና መሰል ተቋማት፣ እንደ ቆዳ ፋብሪካ ከመሳሰሉት አምራች ድርጅቶች ነው ናሙና የሚያመጣው፡፡ ናሙናው ለአካባቢ ላቦራቶሪ ክፍል ይሰጣል፡፡ በላብራቶሪ ክፍሉ የላቦራቶሪ አገልግሎት የሚሰጠው የብክለት ክፍሉ የሚያመጣው ብቻም ሳይሆን ለተለያዩ ተመራማሪዎችና ተቋማትም ጭምር ነው፡፡
የአካባቢ ላቦራቶሪ የተቋቋመበት ዋና ዓላማ የብክለት ቁጥጥር ስራውን ለመደገፍ ሲሆን በተለይም የአዲስ አበባ ከተማ የአካባቢ ጥበቃ ባለስልጣን የአካባቢ ብክለትን ለመቀነስና ለመከላከል የሚያደርገውን የጥናት፣ የምርምር፣ የቁጥጥርና የክትትል ስራ በሳይንሳዊ መረጃ የተደገፈ እንዲሆን በማድረግ አካባቢ በዘላቂነት እንዲጠበቅ ለማድረግና ነዋሪዎች በንጹህና ጤናማ አካባቢ የመኖር መብታቸው እንዲረጋገጥ እንደዋነኛ የመረጃ ምንጭነት እንዲያገለግል ታሳቢ ያደረገ ነው፡፡
ቡድን መሪዋ እንደሚያስረዱት፤ በአካባቢው ያለ ውሃ፣ አየር፣ አፈር እንዲሁም አትክልት ተበከሏል የምንለው በላቦራቶሪ ተመርምሮ ውጤቱ ሲታወቅ ብቻ መሆን አለበት፡፡ በመሆኑም በአዲስ አበባ የሚገኙ ኢንዱስትሪዎች፣ አገልግሎት ሰጪ ተቋማት ወደ አካባቢ የሚለቁትን ፍሳሽ ሳይንሳዊ በሆነ መንገድ በላቦራቶሪ ተመርምሮ ትንታኔ ካልተሰጠበት ማመላከት አይቻልም፡፡ ኢንዱስትሪዎች ተቋማት ‘እንዲህ ናቸው’ ብሎ ደረጃ ማውጣት አይቻልም፡፡ የላቦራቶሪ ውጤትን መነሻ በማድረግ ነው ፍረጃ መስጠት የሚቻለው፡፡ የህክምና ተቋማት ለተለያየ በሽታ መመርመሪያ የሚያገለግል መሳሪያ እንደሚኖራቸው ሁሉ አካባቢ ብክለት ሲከሰት ወይንም ባእድና በካይ የሆነ ነገር ወደ አካባቢ ሲገባ አካባቢው ‘ተበክሏል’ ወይንስ ‘አልተበከለም’፤ ‘ብክለቱ በምን ደረጃ ላይ ነው’ የሚለውን ለማወቅ የአካባቢ ላቦራቶሪ ፋይዳው የላቀ ነው፡፡
የፍተሻ አቅምን ለማሳደግ ምን እየተሰራ ነው?
“ምንም እንኳን የአካባቢ ብክለትን መከላከል የሁሉም ኃላፊነትና ድርሻ ቢሆንም የአካባቢ ጥበቃ ባለስልጣን ተቆጣጣሪ አካል እንደመሆኑ መጠን የፍተሻ አቅሙን በማሳደግ በሚፈለገው ደረጃ ክትትልና ቁጥጥር በማድረግ እየሰራ ይገኛል” የሚሉት የቡድን መሪዋ፣ ይህን የክትትልና ቁጥጥር ስራ ለማካሄድ የአካባቢ ላቦራቶሪውን የሰው ኃይል አቅም አጠናክሮ እና የላቦራቶሪ መሳሪያዎችንና ኬሚካሎችን አሟልቶ እንዲሰራ አድርጓል፡፡ ለአብነት ያህል ባለፈው ዓመት አቶሚክ አብዞርቤሽን ስፔክትሮ ፎቶ ሜትርና ኬጅልዳል መሳሪያዎች እንዲሁም ለስራ አስፈላጊ የሆኑ ኬሜካሎች ተገዝተዋል፡፡ ከስልጠና አንፃርም የላቦራቶሪ መሳሪያዎችን በአግባቡ ተግባራዊ ለማድረግ በተገዙ መሳሪያዎች ላይ ሙያዊ ስልጠና ተሰጥቷል፡፡ በቀጣይም በዚሁ አግባብ ተጠናክሮ እንደሚቀጥል አክለዋል፡፡
ምን ለውጥ እየመጣ ነው?
የላቦራቶሪ ልኬት ከተጀመረ ወዲህ ህዝቡ ብክለትን መከላከል ላይ ግንዛቤው እየጨመረ መጥቷል፡፡ አሁን ላይ የተለያዩ ድርጅቶችና ተመራማሪዎች በራሳቸው ተነሳሽነት ይመርመርልኝ እያሉ ወደ ተቋሙ መምጣታቸው በራሱ ብክለትን መከላከል የአንድ ተቋም ኃላፊነት ብቻ አለመሆኑን መረዳታቸውን ያሳያል። ከከተማዋ ስፋት አንጻር ብክለት ባይጠፋም መቀነሶች አሉ፡፡ ወንዞች ላይ የብክለት መጠኑ ከፍተኛ የነበረ ቢሆንም የወንዞችን የብክለት መጠን የኮሪደር ልማቱ እንደታደገው ቡድን መሪዋ አንስተዋል፡፡ በከተማ አስተዳደሩ ድጋፍ እና በአካባቢ ጥበቃ ባለስልጣን ጥረት ለውጦች መጥተዋል፡፡ በተለይም በወንዝ ዳርቻ ሰፍረው ከነበሩ ቤቶች በሚወጣ ቆሻሻ አማካኝነት ወንዞች ይበከሉ ነበር። አሁን ላይ የወንዝ ዳርቻ ልማት ችግሩን አቃልሎታል፡፡
ሌላው አሁን ላይ ብክለትን መከላከል ላይ እየመጣ ያለው የግንዛቤ ለውጥ የግል ድርጅቶች ለምሳሌ የመጠጥ ድርጅቶች፣ ምግብና ምግብ ነክ ስራ ላይ የተሰማሩ ድርጅቶችና ግለሰቦች፣ የመድሀኒት ፋብሪካ ያላቸው ተቋማት፣ ሆስፒታሎች “ወደ አካባቢ የምንለቀው ፍሳሽ ምን ደረጃ ላይ ነው የሚገኘው?” በሚል አካባቢን መበከል እንደሌለባቸውም በማመን በግላቸው ናሙና ይዘው በመምጣት የድርሻቸውን አበርክቶ እያደረጉ መምጣታቸው የሚበረታታ ነው እንደ ቡድን መሪዋ ገለጻ፡፡
ባለስልጣኑ የላቦራቶሪ ምርመራውን ካደረገ በኋላ አካባቢን እየበከሉ ላሉ አካላት ግንዛቤ የማስጨበጥ ስራ እየሰራ እንደሆነ ለአዲስ ሚዲያ ኔትዎርክ የገለጹት በተቋሙ የአካባቢ ብክለት ጥናት ህግ ተከባሪነትና የአካባቢ ማህበረሰብ ተፅዕኖ ግምገማ ዳይሬክቶሬት ዳይሬክተር ለሜሳ ጉደታ በዚህ የማይለወጡ ከሆነ ህጋዊ አሰራሩን ተከትሎ እርምጃ ይወስዳል፡፡ በዚህም ከባለፈው በጀት ዓመት ጀምሮ ይህ ጽሁፍ እስከተጠናቀረበት ጊዜ ድረስ ከቅጣት ከ100 ሚሊየን ብር በላይ መገኘቱን ተናግረዋል፡፡
እንደ አጠቃላይ ብክለትን ለመከላከል የባለስልጣኑ ብቻ ሳይሆን ከግለሰቦች ጀምሮ ተቋማት እንዲሁም ድርጅቶቹና ፋብሪካዎች ፍሳሻቸውን ሲያስወግዱ አካባቢን በማይበክል መልኩ መሆን አለበት እንላለን፡፡
በለይላ መሀመድ
